ιωνικός ρυθμός

Ο ένας από τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς της ελληνικής αρχαιότητας. Διαμορφώθηκε τον 7o και 6o αι. π.Χ. στη Μικρά Ασία, όπως υποδηλώνει η ονομασία του και αποδεικνύουν οι τόποι ανεύρεσης των αρχαιότερων τεκμηρίων. Ο ι.ρ. είναι ελαφρύτερος από τον δωρικό και πιο λιτός από τον κορινθιακό. Από τον δωρικό ρυθμό διαφέρει κυρίως στη μορφή του κίονα και του θριγκού. Ο ιωνικός κίονας (κολόνα) είναι λεπτότερος και ψηλότερος, δεν στηρίζεται κατευθείαν στον στυλοβάτη αλλά σε ιδιαίτερη βάση που αποτελείται από δύο καμπύλα στοιχεία, τη σπείρα και τον τροχίλο ή σκοτία. Ο κορμός του, στους κλασικούς χρόνους, είχε 24 ραβδώσεις που δεν κατέληγαν σε οξείες ακμές αλλά χωρίζονταν μεταξύ τους με λεπτές ταινίες. Το κιονόκρανο ήταν μια σύνθεση τριών στοιχείων: του εχίνου, σε σχήμα όχι πολύ διαφορετικό από τον δωρικό, του επιθήματος, που κατέληγε στις άκρες σε έλικες, και του άβακα. Τα ιωνικά κιονόκρανα εξαιτίας των ελίκων δεν ήταν ομοιόμορφα σε όλες τις πλευρές. Στις πλάγιες όψεις τα άκρα προεξείχαν, ενώ το κέντρο ήταν κοίλο και σχημάτιζε τα λεγόμενα προσκεφάλια ή πηνία, που διακοσμούνταν με εναλλασσόμενες ραβδώσεις και αστραγάλους. Με τις διαφορές του αυτές ο κανονικός ιωνικός κίονας κρίθηκε ακατάλληλος να τοποθετηθεί στις γωνίες των περιπτέρων ναών, γι’ αυτό δημιουργήθηκε ένας ιδιαίτερος τύπος γωνιαίου κιονόκρανου με δύο ελικωτές όψεις, ώστε να παρουσιάζει από παντού το ίδιο σχήμα. Ο ιωνικός θριγκός αποτελείται, όπως και ο δωρικός, από τρία στοιχεία: το επιστύλιο, τη ζωφόρο και το οριζόντιο γείσο. Οι διαφορές του από τον δωρικό εντοπίζονται στο επιστύλιο και στην ύπαρξη ζωφόρου. Όσον αφορά το επιστύλιο, στον ι.ρ. δεν είναι ενιαίο, αλλά αποτελείται από τρεις επάλληλες ζώνες και τη ζωφόρο, μια συνεχόμενη επιφάνεια που συχνά διακοσμείται με παραστάσεις. Στα κτίρια δωρικού ρυθμού, αντίθετα, ο χώρος καταλαμβάνεται από διάζωμα που χωρίζεται σε τρίγλυφα και μετόπες. Ο ιωνικός ναός επιστέφεται, όπως και ο δωρικός, με αέτωμα και υδρορροή και διακοσμείται με ανάγλυφα κυμάτια, αστραγάλους, φυτικά πλέγματα κ.ά. Ο ι.ρ. αποτέλεσε χαρακτηριστική έκφραση του λεπτού και κομψού πνεύματος των ελληνικών αποικιών της Μικράς Ασίας, όπου εφαρμόστηκε σε ναούς και σε μνημεία συνήθως πολύ μεγάλων διαστάσεων. Ελάχιστα λείψανα των ιωνικών κτιρίων της αρχαϊκής εποχής σώζονται, όπως του παλιού ναού της Αρτέμιδος στην Έφεσο (πρώτο μισό 6ου αι. π.Χ.) και της Ήρας στη Σάμο (τέλη 6ου αι. π.Χ.), καθώς και των θησαυρών των Κνιδίων και των Σιφνίων στους Δελφούς. Κατά τους κλασικούς χρόνους ο ι.ρ. χρησιμοποιήθηκε στα οικοδομήματα της Ακρόπολης της Αθήνας σε συνδυασμό με τον δωρικό ή αυτούσιος. Στον Παρθενώνα η στέγη του θαλάμου της Αθηνάς στηριζόταν σε τέσσερις ιωνικούς κίονες. Το ανώτερο τμήμα των τεσσάρων πλευρών του κυρίως ναού περιέτρεχε η περίφημη συνεχής ζωφόρος των Παναθηναίων, ενώ χρησιμοποιήθηκαν γενικά γλυπτές ιωνικές διακοσμήσεις παράλληλα με τις γραπτές δωρικές. Ιωνικούς κίονες έχει εσωτερικά και το δωρικό κτίσμα των Προπυλαίων, ενώ οι δύο ναοί της Αθηνάς Νίκης και του Ερεχθείου είναι καθαρά ιωνικοί. Αν και στην κυρίως Ελλάδα, εκτός από τα μνημεία της Αττικής, ο ι.ρ. δεν επικράτησε γενικά, στη Μικρά Ασία, ωστόσο, έδωσε κατά τον 4o αι. και στους ελληνιστικούς χρόνους τις λαμπρότερες εκφράσεις του: το νεότερο Αρτεμίσιο της Εφέσου (ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου), τον ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα και πολλά άλλα μνημεία, όπως το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού και ο Μεγάλος Βωμός του Δία στην Πέργαμο. Η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική χρησιμοποίησε ευρύτατα με ορισμένες παραλλαγές τον ι.ρ., όπως άλλωστε έκανε και η αναγεννησιακή, η μπαρόκ και η νεοκλασική. Το μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, ήταν επιβλητικό ταφικό μνημείο που έχτισε η βασίλισσα Αρτεμισία τον 4o αι. π.Χ., για να εναποθέσει εκεί το λείψανο του συζύγου και αδελφού της Μαυσώλου (παλιά λιθογραφία). Κολόνα ιωνικού ρυθμού και ιωνικά κιονόκρανα στη Δήλο. Στο σχέδιο, κάτω, ένα αρχαίο ιωνικό κιονόκρανο. Τμήμα της ζωφόρου του θησαυρού των Σιφνίων (6ος αι. π.Χ.) στο ιερό των Δελφών, με παράσταση συνέλευσης θεών (Μουσείο Δελφών). Ιωνικά κιονόκρανα στη Δήλο.